کنوانسیون مربوط به امور پناهندگان

کنوانسیون مربوط به امور پناهندگان 28 جولای1951 ژنو

مقدمه:

طرفهای معظم متعاهد

نظر به اینکه منشور ملل متحد و اعلامیه جهانی حقوق بشر که در 10 دسامبر 1948 به تصویب مجمع عمومی رسیده است، این اصل را مورد تأکید قرار داده اند که کلیه افراد بشر باید بدون تبعیض از حقوق بشری و آزادیهای اساسی برخوردار گردند.

نظر به اینکه سازمان ملل متحد در مواقع مختلف نسبت به وضع پناهندگان علاقه مندی بسیار نشان داده و کوشیده است تا برخورداری از حقوق بشری و آزادی های اساسی را به وسیع ترین شکل ممکن برای پناهندگان تضمین کند.

نظر به اینکه مطلوب است موافقتنامه های بین المللی قبلی مربوط به وضع  پناهندگان مورد تجدید نظر قرار گرفته و تدوین گردد و حدود شمول این اسناد و میزان حمایتی که طبق آنها از پناهندگان به عمل می آید به وسیله موافقتنامه جدیدی بسط و توسعه یابد.

نظر به اینکه ممکن است در نتیجه اعطاء حق پناهندگی تعهدات فوق العاده سنگینی برای بعضی از کشورها ایجاد گردد و لهذا حل رضایت بخش مسائلی که ملل متحد خصوصیت و وسعت بین المللی آن را به رسمیت شناخته است، نخواهد توانست بدون همکاری بین المللی تحقق یابد. با ابراز امیدواری به اینکه کلیه دول با شناسائی جنبه اجتماعی و بشردوستانه مسئله پناهندگان تا آنجائی که در امکان دارند بکوشند تا این مسئله موجب تشنج بین دولت ها نشود.

با توجه به این که کمیسار عالی ملل متحد برای پناهندگان عهده دار نظارت بر اجرای کنوانسیون های بین المللی مروبط به حمایت از پناهندگان می باشد و با علم به اینکه هماهنگی مؤثر اقداماتی که برای حل این مسئله بعمل می آید، بستگی به همکاری دولت ها با کمیسر عالی دارد.

به شرح زیر موافقت نموده اند:

فصل اول

مقررات عمومی

 

ماده 1: تعریف اصطلاح پناهنده

الف: از لحاظ کنوانسیون حاضر اصطلاح “پناهنده” به شخصی اطلاق می گردد که:

1.         به موجب ترتیبات مؤرخ 12 می 1926 و 30  جون 1928 یا به موجب کنوانسیون های مورخ 28 اکتوبر 1933 و 10 فبروری 1938 یا پروتکل مورخ 14 سپتامبر 1939 یا اساسنامه سازمان بین المللی پناهندگان، پناهنده تلقی شده است.

تصمیمات مربوط به عدم قابلیت انتخاب شدن که از طرف سازمان بین المللی پناهندگان در مدت فعالیت سازمان اتخاذ گردیده است مانع آن نیست که اشخاص واجد شرایط مقرر در بند 2 این قسمت پناهنده شناخته می شوند.

2.         در نتیجه حوادث قبل از یکم جنوری 1951 و به علت ترس موجه از اینکه به علل مربوط به نژاد یا مذهب یا ملیت یا عضویت در بعضی گروه های اجتماعی یا داشتن عقاید سیاسی تحت شکنجه قرار گیرد. در خارج از کشور محل سکونت عادی خود به سر می برد و نمی تواند و یا به علت ترس مذکور نمی خواهد خود را تحت حمایت آن کشور قرار دهد یا در صورتی که فاقد تابعیت است و پس از چنین حوادثی در خارج از کشور محل سکونت دایمی خود بسر می برد،  نمی تواند یا به علت ترس مذکور نمیخواهد به آن کشور باز گردد. در مورد شخصی که بیش از یک تابعیت دارد “اصطلاح کشور محل تابعیت” او عبارت خواهد بود از هر یک از کشور هایی که شخص مزبور تابعیت آن را دارد. شخصی را که بدون دلیل معتبر و مبتنی بر ترس موجه خود را تحت حمایت یکی از کشور هایی که تابعیت آن را دارد قرار نداده باشد نمیتوان از حمایت کشور محل تابعیت خود محروم تلقی کرد.

ب: (1) از لحاظ کنوانسیون حاضر عبارت “وقایعی که قبل از اول جنوری 1951 اتفاق افتاده است” مذکور در قمست الف ماده1 عبارت است از:

الف) “وقایعی که قبل از اول جنوری 1951 در اروپا روی داده است.”

ب) وقایعی که قبل از اول جنوری 1951 در اروپا یا جای دیگر روی داده است.

هریک از دول متعاهد باید موقع امضا یا تصویب یا الحاق، اعلامیه ای صادر و در آن تصریح نماید که بر تعهدات خود نسبت به کنوانسیون حاضر برای اصطلاح مذکور چه شعاع عملی را منظور می دارد.

(2) دولت متعاهدی که شق “الف” را پذیرفته است؛ در هر موقع می تواند با ارسال یادداشتی خطاب به دبیرکل ملل متحد تعهدات خود را شامل شق “ب” نیز بنماید.

ج-  این کنوانسیون در موارد ذیل در باره اشخاص مذکور در قسمت الف این ماده اجرا نخواهد گردید:

1.        شخصی که داوطلبانه خود را مجدداً تحت حمایت کشور متبوع خویش قرار دهد یا

2.        در صورتی که تابعیت خود را از دست داده باشد آن را مجدداً تحصیل نماید یا

3.        تابعیت جدیدی کسب کرده و از حمایت کشور متبوعه جدید برخوردار باشد یا

4.        داوطلبانه برای سکونت به کشوری باز گردد که به علت ترس از شکنجه قبلاً آنجا را ترک گفته یا در خارج از آن بسر می برده یا

5.        به علت از بین رفتن اوضاع و احوالی که باعث شده بود وی به عنوان پناهنده شناخته شود دیگر نتواند از قبول حمایت دولت متبوع خود امتناع نماید.

6.        اگر اوضاع و احوالی که باعث شده بودند یک شخص بدون تابعیت به عنوان پناهنده شناخته شود از بین برود، آن شخص می تواند به کشوری که در آنجا سکونت داریم داشته مراجعه نماید.

بدیهی است مقررات این بند شامل پناهنده ای که مشمول مقررات بند یک قسمت “الف” ماده حاضر است و می تواند برای امتناع از بازگشت به کشور محل سکونت عادی قبلی خود دلایل قاطع دال بر شکنجه قبلی اقامه نماید، نخواهد گر دید.

بدیهی است مقررات این بند شامل پناهنده ای که مشمول مقررات بند (1) قسمت “الف” ماده حاضر است و میتواند برای امتناع از قبول حمایت دولت متبوع خود به کشور محل سکونت عادی قبلی خود، دلایل قاطعی دال بر شکنجه قبلی اقامه نماید؛ نخواهد گردید.

د-  این کنوانسیون در مورد اشخاصی که در حال حاضر تحت حمایت موسسات یا ارگان سازمان ملل متحد غیر از کمیسار عالی سازمان ملل متحد برای پناهندگان قرار ندارند یا از موسسات یا ارگان مزبور کمک دریافت می دارند مجری نخواهد بود. در صورتی که حمایت یا کمک مزبور به علتی قطع شود و سرنوشت این اشخاص به موجب قطعنامه های مربوط مجمع عمومی ملل متحد تعیین نگردد اشخاص مزبور کاملاً حق خواهند داشت از مقررات این کنوانسیون بهره مند گردند.

ه-  این کنوانسیون در مورد شخصی که از طرف مقامات صلاحیتدار کشور محل سکونت دایم خود حایز حقوق و تکالیفی ناشی از تحصیل تابعیت آن کشور شناخته شده باشد مجری نخواهد بود.

و-  مقررات این کنوانسیون در مورد اشخاصی که علیه آنها دلایل محکمی دال بر مراتب زیر وجود داشته باشد، مجری نخواهد بود:

الف) مرتکب جنایات علیه صلح یا بشریت یا جنایت جنگی شده باشد (طبق تعاریف مندرج در اسناد بین الملی که برای پیش بینی مقررات مربوط به این جنایات تنظیم گردیده است)

ب) قبل از آن که در کشور پنا دهنده به عنوان پناهنده پذیرفته شود، در خارج از آن کشور مرتکب جنایات عمده ای که مشمول مجازات عمومی می باشد شده باشند

ج) مرتکب اعمالی که مغایر با مقاصد و اصول ملل متحد است شده باشند.

ماده 2: وظایف کلی

هر پناهنده در کشوری که بسر می برد دارای وظایفی است که به موجب آن مخصوصاً ملزم می باشد خود را با قوانین و مقررات آن کشور و اقداماتی که برای حفظ نظم عمومی به عمل می آید، تطبیق دهد.

ماده 3 عدم تبعیض

دول متعاهد مقررات این کنوانسیون را بدون تبعیض از لحاظ نژاد یا مذهب یا سرزمین اصلی در باره پناهندگان اجرا خواهند نمود.

ماده 4: دین

دول متعاهد در سرزمین خود نسبت به آزادی پناهنده  در اجرای امور دینی و دادن تعلیمات مذهبی به کودکان خود، رفتاری لااقل در حد رفتاری که نسبت به اتباع خود دارند، اتخاذ خواهند کرد.

ماده 5: حقوقی که خارج از حدود این کنوانسیون اعطا می شود

هیچ یک از مقررات کنوانسیون حاضر به حقوق و مزایایی که خارج از حدود این کنوانسیون به پناهند گان داده شده است لطمه ای وارد نخواهد ساخت.

ماده 6: اصطلاح “در شرایط یکسان”

از لحاظ این کنوانسیون منظور از اصطلاح “در شرایط یکسان” این است که تمام شرایطی( بخصوص شرایط مربوط به مدت و نحوه اقامت موقت یا دایم) که فرد اگر پناهنده نباشد باید برای برخورداری از حق مورد نظر دارا باشد، مراعات گردد. به استثنای شرایطی که به طور طبیعی پناهنده نمی تواند واجد آن باشد.

ماده 7: معافیت از عمل متقابل

1.   هریک از دول متعاهد در مورد پناهندگان همان رژیمی را معمول خواهد داشت که با بیگانگان به طور کلی به عمل می آورد. جز در مواردی که به موجب این کنوانسیون رژیم بهتری مقررگردیده است.

2.   کلیه پناهندگان پس از سه سال سکونت در سرزمین دول متعاهد از شرط به عمل متقابل که قانوناً مقرر شده باشد، معاف خواهند بود.

3.   هریک از دول متعاهد باید حقوق و مزایایی را که پناهندگان تا تاریخ لازم الاجرا شدن این کنوانسیون در صورتی که اصل عمل متقابل وجود نداشته باشد، از آن برخوردار بوده اند، کماکان به آنها اعطا نماید.

4.   دول متعاهد: در صورتی که اصل عمل متقابل وجود نداشته باشد، امکان اعطای حقوق و مزایایی را به پناهندگان علاوه بر آنچه به موجب بند 2 و 3 اعطا گردیده است و همچنین امکان اعطای معافیت از عمل متقابل را به پناهندگانی که واجد شرایط مقرر در بند 2 و 3 نبوده اند، با نظر مساعد مورد بررسی قرار خواهند داد.

5.   مقرارت بندهای 2 و 3 این ماده در مورد حقوق و مزایای مذکور در مواد 13، 18، 19، 21 و 22  این کنوانسیون و همچنین در مورد حقوق و مزایایی که در این کنوانسیون پیش بینی نشده است، اجرا خواهد شد.

ماده 8: معافیت از اقدامات استثنایی

درمورد اقدامات استثنایی که ممکن است علیه شخص، مال یا منافع اتباع یک دولت معین به عمل آید دول متعاهد این اقدامات را در باره پناهنده ای که بالصراحه از اتباع دولت مزبور است، صرفاً به خاطر تابعیت او به عمل نخواهند آورد. دول متعاهدی که قوانین آنها مانع از اجرای اصل کلی مصرح در این ماده است، در موارد مقتضی اقدام به اعطای معافیتهایی به پناهندگان مزبور خواهند نمود.

ماده 9: اقدامات موقتی

هیچ یک از مقررات کنوانسیون حاضر مانع از آن نخواهد بود که یک دولت متعاهد در موقع جنگ یا سایر مواقع استثنایی و دشوار در مورد یک شخص معین موقتاً و تا حصول یقین به اینکه شخص مذبور یک پناهنده است، اقداماتی معمول دارد که به نظر آن دولت مبادرت به آنها برای حفظ امنیت ملی ضروری است.

ماده 10: ادامه اقامت

1.        درصورتی که پناهنده ای در اثنای جنگ دوم جهانی تبعید گردیده و به سرزمین یکی از دول متعاهد برده شده و در آنجا ساکن باشد مدت اقامت اجباری جزء اقامت قانونی وی در سرزمین دولت مذکور محسوب خواهد شد.

2.        درصورتی که پناهنده ای در اثنای جنگ دوم جهانی از سرزمین دولت متعاهد تبعید گردیده و قبل از تاریخ لازم الاجراء شدن این کنوانسیون به منظور سکونت به سرزمین مزبور بازگشته باشد، مدت سکونت قبل و بعد از تبعید مذبور برای هر منظوری که مستلزم اقامت بلا انقطاع است، به منزله یک دوره بلا انقطاع تلقی خواهد شد.

ماده 11: ملوانان پناهنده

درمورد پناهنده گی که به عنوان ملوان که به طور منظم در کشتی دارای پرچم یکی از دول متعاهد خدمت می کنند، دولت مزبور نسبت به امکان اجازه اسکان آنها در سرزمین خود و صدور اسناد مسافرت برای آنان یا نسبت به قبول موقت آنان در سرزمین خود به خصوص به منظور تسهیل در کار اسکان آنان در کشور دیگر، توجه خاص مبذول خواهد داشت.

فصل دوم

وضع حقوقی

 

ماده 12:  احوال تشخصیه

1.        احوال شخصیه پناهنده، تابع قوانین کشوری است که در آنجا اقامت دارد؛ ولی چنانچه فاقد محل اقامت باشد تابع قوانین کشور محل سکونت او خواهد بود.

2.        حقوقی که پناهنده قبلاً کسب نموده و مربوط به احوال شخصیه او می باشد، مخصوصاً حقوق مربوط به ازدواج باید از طرف هر دولت متعاهد محترم شمرده شود، به شرط آن که در صورت لزوم تشریفات پیش بینی شده در قوانین دولت مزبور را انجام دهد. بدیهی است حق مورد بحث باید از جمله حقوقی باشد که طبق قوانین دولت مذکور چنانچه وی پناهنده هم نباشد، شناخته شده باشد.

ماده 13: اموال منقول و غیر منقول

دول متعاهد در مورد تحصیل اموال منقول و غیرمنقول و سایر حقوق مربوطه و همچنین در مورد قراردادهای اجاره یا سایر قراردادهای مربوط به مالکیت اموال منقول و غیرمنقول یا پناهندگان رفتاری خواهند نمود که تا سرحد امکان مساعد بوده و در هر حال از رفتاری که در این گونه موارد نسبت به بیگانگان به طور اعم به عمل می آید، نامساعدتر نباشد.

ماده 14: مالکیت معنوی و صنعتی

در مورد حمایت از مالکیت صنعتی بخصوص حمایت از اختراعات، طرح ها و مدلها، علایم تجارتی و اسامی تجارتی و همچنین حمایت از مالکیت ادبی و هنری و علمی پناهنده در کشوری که معمولاً سکونت دارد، مورد همان حمایتی واقع خواهد شد که از اتباع کشوری که پناهنده در آن سکونت دارد، معمول می گردد.

ماده 15: حق عضویت

در مورد عضویت در جمعیتهای غیرسیاسی و غیرانتفاعی و سندیکا های حرفه ای دول متعاهد نسبت به پناهندگانی که طبق قانون در سرزمین آنان سکونت دارند، مساعدترین رفتاری را که در چنین مواردی در مورد اتباع دول خارجی به عمل می آورند، معمول خواهند داشت.

ماده 16: حق مراجعه به دادگهاهها

1.         هر پناهنده می تواند در سرزمین دول متعاهد آزادانه به محاکم قضایی مراجعه نماید؛

2.         هر پناهنده در سرزمین دول متعاهدی که محل سکونت عادی اوست در مورد دسترسی به محاکم و از جمله استفاده از معاضدت قضایی و معافیت از سپردن تضمین هزینه های دادرسی از همان رفتاری که در باره اتباع دولت مزبور به عمل می آید بهره مند خواهد شد.

3.         هر پناهنده در سرزمین های دولت متعاهد دیگر غیر از سرزمین محل سکونت دایمی خود در مورد مسایل مندرج در بند 2 از رفتاری برخوردار خواهد شد که در بین اتباع کشور محل سکونت دایمی وی به عمل می آید.